1838 Yılı TAŞÂBAD Nahiyesi Nüfus Defteri Kayıtları
2293 Numaralı Osmanlı Arşivi'nden günümüz yazı diline çeviren A. Alidedeoğlu'na minnet ve şükranlarımla.
Köyler Hane Sayıları ve Erkek Nüfus Kaydı:
01- Bidevi:
47 hanede 210 Erkek nüfus.
Bugünkü adı: Esençay
02- Boladan:
30 hanede 121 Erkek nüfus.
Bugünkü adı: Kumluca
03- Yornus:
20 hanede 75 Erkek nüfus.
Bugünkü adı: Çakırsu
04- Fadara:
2 hanede 9 Erkek nüfus.
Bugünkü adı: Ardıçönü
05- Devre:
8 hanede 20 Erkek nüfus. (Kavre:?)
06- Belgü:
62 hanede 208 Erkek nüfus.
Daha önceki tahrirlerde adı Beleni olarak da geçiyor. Bugünkü adı: Belevi
07- Geydoğan:
50 hanede 198 Erkek nüfus.
08- Kuşeyh:
57 hanede 199 Erkek nüfus.
Bugünkü adı: Şahinler
09- Yolaçan:
7 hanede 22 Erkek nüfus.
10- Kadim:
5 hanede 15 Erkek nüfus.
Bugünkü adı: Güngörmüş
11- Koramu:
12 hanede 33 Erkek nüfus.
Bu köy Kalekale köyü düzünde kuruluydu. Çeviride adı Kadremi şeklinde de geçiyor.
Zamanla yerleşikler -haneler başka köylere naklettiğinden dolayı 1928 yılında yapılan sayımda köy sıfatıyla kayıt altına alınmadığı görülüyor.
12- Kalı Kal'a:
24 hanede 102 Erkek nüfus.
Köyün bugünkü adı: Dörtyol. Ancak halk arasında Kalekale veya Galala adıyla da biliniyor.
13- Darma:
32 hanede 168 Erkek nüfus.
Bugünkü adı: Ballıca.
Şeyh Seyyid Nureddin Alpaslan Vakfiyesi'nde Daruma -Tarıma adıyla kaydı bulunuyor.
(Sene: 1257)
14- Dereli:
40 hanede 140 Erkek nüfus.
15- Pelütlü Tekke:
56 hanede 148 Erkek nüfus.
Bugünkü adı: Tekke
16- Yerkızlı:
46 hanede 156 Erkek nüfus.
Bugünkü adı: Yerkozlu (1530: Yir kızdı ve Abdülgani Çiftliği)
17- Yenidere:
6 hanede 24 Erkek nüfus.
18- Kiranpa:
24 hanede 85 Erkek nüfus.
Bugünkü adı: Elmakırı
19- Tasna:
37 hanede 107 Erkek nüfus.
Bugünkü adı: Yaylasaray
20- Y. Baraklu:
16 hanede 61 Erkek nüfus.
21- A. Baraklu:
27 hanede 90 Erkek nüfus.
*
Köylerin toplam nüfusunun belirlenmesinde Erkek nüfusun iki katı şeklinde bir tespite varmak mümkündür.
Ülkemizde İktisat Tarihi'nin kurucularından olan Ö. Lütfi Barkan hane sayılarından hareketle yerleşim yerlerinin yekun nüfusuna ulaşmada kat sayı olarak 5 rakamını belirlemiş ve aşağı yukarı hane sayısı 5 ile hesaba vurulduğunda toplam yerleşim birimi nüfusuna ulaşılacağını öngörmüştür. Bu alanda çalışmalarda bulunan bilim insanları içinde farklı fikir izhar edenler de görülüyor.
*
Sonisa kazasının etrafında üç bölge vardır ki yapılan sayım, döküm ve tahrirlerde Taşâbad, Karayaka ve Erek nahiyeleri sıfatıyla kayıt altına alınmışlardır. Nahiyeler bir merkez şeklinde değil de kayıt altına alınan köylerle beraber hudutları belirlenen bölgeleri ifade ediyorlar.
Bu itibarla yukarıda adı geçen köylerin dışında 1838 yılında Taşâbad Nahiyesi sınırlarına dahil karyeler mevcuttur. Bu köyler bugün Erbaa kazası sınırları dahilindedir.
O devirde Erbaa kazası Erek veya Herek adıyla anılmaktaydı ve Sonisa Kazası merkezli bir idari yapının dahilinde yer alıyordu. Ancak 1840 yılından itibaren gelişmeler ve hadiseler Erbaa kazası lehine olgunlaştı ve 1848 yılında Erek nahiyesi bölgenin idari merkezi durumuna getirildi. Böylece Nevahi-i Erbaa adıyla dört nahiyeden oluşan bir idari yapı yerleşmiş oldu.
Nevahi-i Erbaa müdürlüğüne Tokatlı Ali Ağa tayin edildi.
Erbaa nahiyesi ıslah edilen ülke yönetim düzeni çerçevesinde 1872 yılında ilçe tayin edilerek Amasya vilayetine tabi oldu. 1892 tarihinde ise padişah iradesiyle vilayet yapılan Tokat iline bağlandı.
Bugünkü konumları itibariyle Erbaa ilçesine bağlı olup 1838 yılında Taşâbad sınırlarında bulunan karyeler:
Taşâbad köylerinin devamı olarak takip sırasıyla:
22- Ahuru: Ahur: 6 hanede 18 Erkek nüfus. Bugünkü adı: Tosunlar
23- Evyaba:
26 hanede 72 Erkek nüfus.
24- Hacıpazar:
26 hanede 78 Erkek nüfus.
25- Değirmenli:
72 hanede 243 Erkek nüfus.
26- Tanıba: Tanoba:
53 hanede 222 Erkek nüfus.
27- Fidi:
47 hanede 190 Erkek nüfus.
Bugünkü adı: Akça
28- Tonu:
17 hanede 57 Erkek nüfus.
Bugünkü adı: Akkoç
29- Karaağaç:
45 hanede 179 Erkek nüfus.
Bidevi köyü Nahiye tayin edilmeden evvel nahiye merkezi Karaağaç köyündeydi.
30- Hazinedar:
4 hanede 6 Erkek nüfus.
31- Çalkara:
14 hanede 74 Erkek nüfus.
*
Bugün itibariyle incelendiğinde bazı köy adlarının cetvelde yer almadığı görülmektedir. Bu köylerden Dutluk, Darmaderesi (Tatlıpınar) ve Teneke (Altınlı) köyleri 20'nci asrın başında iskan oldukları için köyler cetvelinde yer almamaktadırlar.
Ayrıca o tarihte Rum köylerine Müslim Nüfus Defteri'nde yer verilmediği görülüyor.
Hacıbey
Herizdağ : (Güvendik)
Kızöldüren: (Kızgüldüren)
Gelmüç
Dazı: (Dazlı)
Bu köylerin 1845 tarihli Temettuat Defteri'nde adları ve hane sayıları geçmektedir.
*
Yer Adlarının Değiştirilmesi:
Görüldüğü gibi köylerden bazılarının adları değiştirilmiştir.
20'nci asrın başında başlayan Yer Adlarının Değiştirilmesi meselesi 1949 yılında çıkarılan 5442 Sayılı İl İdaresi Kanunu ile yasal bir mesnede bağlanmıştır.
1957 yılında da "Ad Değiştirme İhtisas Kurulu" ihdas edilmiştir.
Böylece ilk aşamada aynı adı taşıyan köylerin adları değiştirilmiştir. Beraberinde eski uygarlıklardan gelen adlar da değiştirilmeye başlanmıştır.
Amasya vilayetinde 99 köyün adı yenilenmiştir.
Enver Seyhan
15 Ocak 2022
***
Notlar:
1838 tarihinde Nüfus Defteri'nde adı geçmeyen köyler hakkında:
-DUTLUK:
1926 -Dutluk
1850 yılından sonra kurulduğundan dolayı defterde kaydı bulunmuyor.
-TATLIPINAR:
1928 -Darmaderesi.
20'nci yüz yıl başında Osmanlı yerleşimi.
1877 -1878 Osmanlı -Rus harbinden sonra Taşova yöresine, Darma köyü civarına Batum tarafından göç ederek yerleşmiş Gürcü muhacir köyüdür.
-ALTINLI:
1928 -Teneke
20'nci yüzyıl başında Gürcü yerleşimi.
1877-1878 Osmanlı -Rus harbini takip eden yıllarda Batum'dan göç edenler tarafından kurulmuştur.
-HACIBEY:
1928 -Hacıbey
20'nci asrın başında Rum Ortodoks yerleşimi.
Mubadele sonrasında Yunanistan göçmeni yerleşimi.
-GÜVENDİK:
1928 -Herizdağı
20'nci asır başında Rum Ortodoks yerleşimi.
Mubadele ile birlikte Selanik muhacir yerleşimi.
-KIZGÜLDÜREN:
1928 -Kızöldüren
20'nci yüzyıl başında Rum yerleşimi.
Mübadele sonrasında Yunanistan göçmeni yerleşimi.
31.12.1955 tarihinde köyün adı Kızgüldüren olarak değiştirildi.
-ARDIÇÖNÜ
1926 h -Gelmüç: Gelemiç -Sazlık.
1926h -Fadara
20'nci yüz yıl başında Rum yerleşimi iken bugün Yunanistan ve Karadeniz muhaciri yerleşimi.
-DAZLI: HÜSNÜOĞLU:
1926 -Dazlı
20'nci yüz yıl başına kadar Rum yerleşimi.
Bugün Erbaa ve Akçaabad göçmenleri yerleşimi.
1845 yılında Temmetuat Defteri'inde Dazı 3 hane Örgün 1 hane Kurak Örgün 1 hanedir.
*
Taşabad Nahiyesi İktisadi Yapısı Hakkında Kaynak:
N. Çavdar. GOP Üni.
