1840 Yılında Adı Geçen SONİSA Kazası Köyleri
ve Hane Sayıları:
-Nefs-i Sonisa (Kaza merkezi):88 hane.
-Destek: 36 hane.
-Kozluca: 16 hane.
-Halamaz: 20 hane.
-Boraboy: 41 hane.
-Sepetlü: 46 hane.
-Zuday: 137 hane.
-Tekelöze: 34 hane.
-Balaklu: 20 hane.
-Dere: 8 hane.
-Melikbükü: 13 hane.
-Karsavul: 9 hane.
-Karlık: 27 hane.
-Durucasu: 16 hane.
-Karabük: 11 hane.
-Tavşanlu (Türkmendamı): 24 hane.
-Haddadi: 63 hane.
-Bayramalanı (Şeyhlü): 88 hane.
-Tolan: 5 hane.
-Yemişenbükü: 17 hane.
-Andıran: 15 hane.
-Tombakbükü Çiftliği (Gemibükü): 11 hane.
-Çalkadirbükü Çiftliği (Çılkıdır): 9 hane.
Sonisa Kazası, nahiye merkezi dahil toplam 754 haneden ibarettir.
Aynı zamanda hane demek vergi mükellefi demektir.
Çiftliklerde iskan olan haneler topraksızdır. Onların işi çiftliği işlemektir. Karyelerde de topraksız hanelerin varlığı söz kosudur. O devrin çetin ve zor şartlarında topraksız olan bu haneler nasıl geçiniyorlardı? Bu soruya verilecek cevap şudur: Ya onun bunun ianesi ile geçiniyorlardı veya ırgatlık, çobanlık, yaylacılık, hayvancılık, hizmetkarlık gibi işlerle uğraşıyarlardı. Köylerde toprak Miri Arazi'ye dahildi. Yani köylü ekip diktiği ürettiği sürece toprak köylüye aitti.
Birkaç köyde topraksız hane sayısı:
-Destek köyü: 3 hane. (36 - 3 )
-Kozluca köyü: 1 hane. (16 - 1 )
-Halamaz köyü: 4 hane. (20 - 4 )
-Boraboy köyü: 3 hane. (41 - 3 )
-Sepetlü köyü: 37 hane. (46 - 37 )
Sepetlü köyü 18. yüzyılın son çeyreğinden başlayarak 19. Yüzyılın ilk çeyreğine kadar Hazinedarzade Süleyman Paşa'nın Çiftliği idi.
2. Mahmud Âyanlık düzenini kaldırınca Sepetlü köyü arazi bakımından özgürlüğüne kavuşmuş oldu. Hatta tapulama işlemleri sırasında Süleyman Paşa Vakfı emareleri ortaya çıkmış ancak aradan geçen 150 yıldan sonra bu mesele kazasız belasız halledilmiş ve arazi ahali adına tescil edilmiştir. Malum olduğu üzere Âyanlık düzeni halk aleyhine sistemleşmiş ve gelişmiş bir derebeylik düzeniydi.
1830 - 1846 dönemi Nüfus Defteri'nde üç beş hane ile de olsa Mercimek köyünün adı geçiyor. Bu da gösteriyor ki o devirde yerleşme ve köyleşme yeni yeni başlıyor. Daha evvelki devirlerde defter kayıtlarına göre Haddadi köyüne bağlı bir mezra olarak kayıt altına alınmaktaydı. Nüfus Defteri'nde köyün adı Mercimek Depesi adıyla kayıtlıdır.
Mevzu buraya kadar gelmişken Mercimek Depesi hane kayıtlarını örneklemeden geçmek olmaz.
1247 H. / 1831 M.
Nüfus Sayımı:
*
-Saykaloğlu Ömer bin Hasan.
Yaşı: 20
Bu durumda 1811 yılında doğduğuna hükmetmek yerinde olur.
-Ömer'in sabi oğlu Hüseyin 1 yaşında.
-Garındaşı Osman bin Hasan.
Osman 26 yaşında olup 1805 doğumludur.
*
-Çakıroğlu Kara Osman bin Ebu Bekir.
Yaşı: 50
Doğum yılı: 1781
*
Köy İmamı Kavak kazasının Galam (?) köyünden gelerek Mercimek köyüne yerleşen
Ahmed Efendi.
Yaşı: 42
Baba adı: Hasan.
Sabileri:
Ahmed: 9 yaşında.
Mehmed: 7 yaşında.
***
Destek Köyü Hakkında Bilgiler:
Destek Köyü'nün adı 1530 tarihli tahrirde geçiyor. İlk yerleşmeler konusunda ne denirse densin, bilgi mahiyetinde ne yazılırda yazılsın tahminden öteye geçmez. Şartlar oluştuğunda yani kafi bilgiye ulaşıldığında tahmin sınırı aşılmış olur.
1840 yılı dikkate alındığında:
Destek köyünde 33 hanenin yekun 637 dönüm tarlayı ekip biçtiği görülüyor. Ayrıca 2 dönüm de bahçe kaydı var. Şu halde ekim dikim üretim yapılan toplam toprak alanı 639 dönümdür. Topraksız hane sayısı 3'tür.
O devirde yani 180 sene önce 639 dönüm arazinin toplam maddi değeri 33.650 kuruştur.
Aynı devirde Kozluca'da 228 dönüm tarla ekiliyor. Değeri 11.400 kuruştur. Başkaca bağ bahçe adı altında kayıt bulunmuyor.
Aynı dönemde Halamaz'da 328 dönüm tarla ve 2 dönüm bağ kayıtlara girmiş.
Sepetlü köyünde ise 77 dönüm tarla ve 2 dönüm bağ kaydı görülüyor. Ederi de toplam 5.600 kuruştur.
*
Sonisa Kazası Köylerinde Hayvan Sayısı:
Örnek olması babında birkaç köyün hayvan sayısı ile yetinildi.
-Sonisa:
155 baş koşum hayvanı.
583 baş büyükbaş ve 574 baş küçükbaş hayvan.
-Destek:
74 baş koşum hayvanı.
327 baş büyükbaş ve 801 baş küçükbaş hayvan.
74 baş koşum hayvanından 34 baş Çift öküzü, 40 baş ise Kömüş öküzüdür.
Kayıtlı hayvan dökümü:
-Sağmal kömüş :7 baş. -Sağmal inek: 34 baş.
-Kısır kömüş: 31 baş. -Kısır inek: 55 baş.
-Balak: 28 baş.
-Dana: 69 baş.
-Koyun 89 adet. -Keçi 712 adettir.
-Kısrak: 41
-Tay: 22
-Beygir: 6
-Katır: 1
-Merkep: 33
-Kozluca:
-35 baş koşum hayvanı.
-121 baş büyükbaş hayvan.
-173 baş küçükbaş hayvan.
Kıyaslama babında 1840 yılında Sepetlü köyünde 9 hane toprak sahibi olup yukarıda geçtiği gibi 37 hane topraksızdır.
Sepetlü köyünde 855 keçi 355 koyun mevcuttur.
Büyükbaş hayvana gelince:
-Kömüş 40 baş.
-İnek 164 baş.
1840 yılında Sepetlü köyünde 250 kişi, Destek köyünde ise 200 kişi hayat sürüyor.
Hazırlık aşamasında yararlandığım kaynaklar:
-İÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. E. Mehves Erçin.
-Devlet Osmanlı Arşivi.
-Diğer Kaynaklar.
ENVER SEYHAN
